manache shlok: संत रामदास स्वामी हे महाराष्ट्रातील एक प्रसिद्ध भक्तिसंत आणि साधु होते. समर्थ रामदास यांचं मूळ नाव ‘नारायण सूर्याजीपंत कुलकर्णी‘ (ठोसर) होतं. त्यांचं जन्म महाराष्ट्रातील जालना जिल्ह्यातील जांब नावक ठिकाणी रामनवमीच्या दिवशी मध्यान्हाने झालं. समर्थ रामदास जींचं वडीलांचं नाव ‘सूर्याजी पन्त’ होतं. ते सूर्यदेवाचे उपासक होते आणि प्रतिदिन ‘आदित्यह्रदय’ स्तोत्र वाचत होते. ते गावातील पटवारी होते, परंतु त्यांचं अधिकसा समय उपासनेत ही टाळत होतं. त्यांची जन्मपूर्व वंशावली १५३० इ.स. आणि १६०८ इ.स. या काळात झालं होतं. त्यांचं वंश ‘जमदग्नी गोत्र’ असलेलं एक ऋग्वेदी ब्राह्मण कुटुंब होतं. समर्थ रामदास जींचं आईला नाव ‘राणुबाई’ होतं.
रामदास स्वामी छत्रपती शिवाजी महाराजांचं आध्यात्मिक गुरु होते आणि त्यांनी शिवाजी महाराजांना धर्म, क्षत्रिय धर्म, आणि राष्ट्रभक्तीतीला प्रेरित केलं.
रामदास स्वामींचं ‘दासबोध’ हे ग्रंथ एक अद्वितीय आणि आध्यात्मिक ग्रंथ आहे. त्यांनी मराठीत अनेक अभंग आणि कीर्तने रचली, ज्यांनी भक्तांचं मन आणि आत्मा साकारलं. संत रामदास स्वामींचं आपलं जीवन संपूर्णतेने भक्ती, सेवा आणि नैतिकतेवर समर्पित केलं आणि त्यांचं योगदान महाराष्ट्रातील सांस्कृतिक वातावरणात अद्भुतपणे वाचलं.
मनाचे श्लोक म्हणजेच श्री समर्थ रामदास स्वामींचे अमृतवाक्ये, ज्यांना “मनाचे श्लोक” किंवा “मनाच्या श्लोकांचं आधार” असेही म्हणतात. मनाचे श्लोक म्हणजेच वार्करी संप्रदायानुसार भक्तिसाधना करणारे म्हणजेच संत रामदास स्वामींनी रचलेलं ग्रंथ आहे. या ग्रंथातील श्लोक भगवतीचं आवड, उपास्यता आणि मार्गदर्शन स्वरूपात आहेत. संत रामदास स्वामींचं ‘मनाचे श्लोक’ एक आध्यात्मिक ग्रंथाने भक्तांना आत्मनिरीक्षण, साधना, आणि देवी-देवतांचं पूजन सिखवतं. या ग्रंथातील श्लोक भक्तांना चिंतन, त्याग, आणि श्रद्धांजलीचं वाचनारंकि यात्रेला आध्यात्मिक मार्गदर्शन होतं.
समर्थ रामदास स्वामींचं मनाचं श्लोक विचारलंतर, माणसांसाठी एक आध्यात्मिक मार्गदर्शन म्हणजेच त्यांचं आत्मबोध क्षेत्र, त्यांचं साक्षात्कार आणि अंतरंग विकास यात्रेतलं अभ्यास केलं. याचं श्लोक म्हणजेच श्रद्धांजली, भक्तिचं अभ्यास, आणि सद्गुरूंचं शरणागति करणं यात्रेतलं पहिलं कदम असतं.
मनाचे श्लोक म्हणजेच माणसाचं मन, मनाचं आणि आत्मा सुधारित करणारं विचार, विचारांतर, आणि समर्थतेचं मार्गदर्शन करणारं असतं. समर्थ रामदास स्वामींचं म्हणजेच माणसांना सतत आत्मनिरीक्षण करणं, त्यांचं शरणागति ग्रहण करणं आणि दैवतंचं भावनेत राहणं. त्यांचं साक्षात्कार आणि भक्तिचं सर्वांगीण विकास वाढवतं.आजही आत्मा विकासाच्या, धर्माच्या, आणि सत्याच्या मार्गाने माणसांना मार्गदर्शन करतं.
manache Shlok lyrics
गणाधीश जो ईश सर्वां गुणांचा ।
मुळारंभ आरंभ तो निर्गुणांचा ।
नमू शारदा मूळ चत्वारिवाचा ।
गमू पंथ आनंत या राघवाचा ।।
प्रभाते मनी राम चिंतीत जावा ।
पुढे वैखरी राम आधी बदावा ।
सदाचार हा थोर सोडू नये तो ।
जगी तोचि तो मानवी धन्य होतो ।।
जगी सर्वसुखी असा कोण आहे ।
विचारे मना तूचि शोधूनि पाहे ।
मना त्वाचि रे पूर्वसंचित केले ।
तयासारिखे भोगणे प्राप्त झाले ।।
मना सर्वथा सत्य सोडू नको रे ।
मना सर्वथा मिथ्य मांडू नको रे ।
मना सत्य ते सत्य वाचे वदावे ।
मना मिथ्य ते सर्व सोडूनि द्यावे ।।
मना सज्जना हीत माझे करावे ।
रघुनायका दृढ चित्ती घरावे ।
महाराज तो स्वामि वायू सुताचा ।
जना उद्धरी नाथ लोकत्रयाचा ।।
समर्थाचिया सेवका वक्र पाहे ।
असा सर्व भूमंडळी कोण आहे ।
जयाचि लीला वर्णिती लोक तीन्ही ।
नुपेक्षी कदा रामदासाभिमानी ।।
अहिल्या शिळा राघवे मुक्त केली ।
पदी लागता दिव्य होऊनि गेली ।
जया वर्णिता शीणली वेदवाणी ।
नुपेक्षी कदा रामदासाभिमानी ।।
असे हो जया अंतरी भाव जैसा ।
वसे हो तया अंतरी देव तैसा ।
अनन्यास रक्षीतसे चक्रपाणी ।
नुपेक्षी कदा रामदासाभिमानी ।।
मना प्रार्थना तूजला एक आहे ।
रघुराज अंकीत होऊनि पाहे ।
अवज्ञा कधी यदर्थी न कीजे ।
मना सज्जना राघवा वस्ति कीजे ।।
सदा आर्जवी प्रिय जो सर्व लोकी ।
सदा सर्वदा सत्य वादी विवेकी ।
न बोले कदा मिथ्य वाचा त्रिवाचा ।
जगी धन्य तो दास सर्वोत्तमाचा ।।
मना सज्जना भक्तिपंथेचि जावे ।
तरी श्रीहरी पाविजेतो स्वभावे ।
जनी निंद्य ते सर्व सोडूनि यावे ।
जनी वंद्य ते सर्वभावे करावे ।।
मना वासना दुष्ट कामा नये रे ।
मना सर्वथा पापबुद्धी नको रे ।
मना सर्वथा नीति सोडू नको हो ।
मना अंतरी सार विचार राहो ।।
मना पापसंकल्प सोडूनि द्यावा ।
मना सत्य संकल्प जीवी धरावा ।
मना कल्पना ते नको वीषयाची ।
विकारे घडे हो जनी सर्व छी-छी ।।
मना राम कल्पतरू कामधेनू ।
निधीसार चिंतामणी काय वानू ।
जयाचेनि योगे घडे सर्व सत्ता ।
तया साम्यता कायशी कोण आता ॥
घनश्याम हा राम लावण्यरूपी ।
महा थोर गंभीर पुण्य प्रतापी ।
करी संकटी सेवकाचा कुडावा ।
प्रभाते मनी राम चिंतीत जावा ।।
सुखानंदकारी निवारी भयाते ।
जनी भक्तिभावे भजावे तयाते ।
विवेके त्यजावा अनाचार हेवा ।
प्रभाते मनी राम चिंतीत जावा ।।
जयाचेनि नामे महादोष जाती ।
जयाचेनि नामे गती पाविजेती ।
जयाचेनि नामे घडे पुण्यसेवा ।
प्रभाते मनी राम चिंतीत जावा ।।
मुखी नाम विश्राम तेथेचि आहे ।
सदानंद आनंद शोधोनि पाढे ।
तयावीण तो शीण संदेह कारी ।
निजधाम हे नाम शोकोपहारी ।।
बहु चांगले नाम त्या राघवाचे ।
अती साजिरे स्वल्प सोपे फुकाचे ।
करी मूळ निर्मूळ घेता भवाचे ।
जिवा मानवा हेचि कैवल्य साचे ।।
जनी भोजनी नाम वाचे वदावे ।
अती आदरे गद्य घोषे म्हणावे ।
हरी चिंतनी अन्न सेवीत जावे ।
तरी श्रीहरी पाविजेतो स्वभावे ॥
जगी पाहता राम हा अन्न दाता ।
तया लागलीहो तत्त्वता सारचिंता ।
तयाचे मुखी नाम घेता फुकाचे ।
मना सांग पारे तुझे काय वेचे ॥
हरी नाम नेमस्त पाषाण तारी ।
बहु तारिले मानवी देहधारी ।
तया रामनामी सदा जो विकल्पी ।
बदेना कधी जीव तो पापरूपी ।।
जगी धन्य वाराणशी पुण्यराशी ।
तिथे मानि जाता गती पूर्वनाशी ।
मुखी रामनामावळी नित्य कळी ।
जिवा हित सांगे सदा चंद्रमौळी ।।
अती लीनता सर्वभावे स्वभावे ।
जना सज्जना लागि संतोषवावे ।
देहे करणी सर्व लावीत जावे ।
सगुणी अती आदरेसी बदावे ।।
सदा सर्वदा देव सन्नीध आहे ।
कृपाळूपणे अल्प धारिष्ट पाढे ।
सुखानंद आनंद कैवल्य दानी ।
नुपेक्षी कदा राम दासाभिमानी ।।
उपेक्षा कदा रामरूपी असेना ।
जिवा मानवा निश्चयी तो वसेना ।
शिरी भार वाहेन बोले पुराणी ।
नुपेक्षी कदा राम दासाभिमानी ।।
मना श्रेष्ठ धारिष्ट जीवी घरावे ।
मना बोलणे नीच सोशीत जावे ।
स्वये सर्वदा नम्र वाचे वदावे ।
मना सर्व लोकांसि रे नीववावे ॥
नको रे मना द्रव्य ते पूढिलांचे ।
अति स्वार्थ बुद्धी नरे पाप साचे ।
घडे भोगणे पाप ते कर्म खोटे ।
न होता मनासारिखे दुःख मोठे ।।
सदा सर्वदा प्रीती रामी धरावी ।
दुखाची स्वये सांडि जीवी करावी ।
देहे दुःख ते सूख मानीत जावे ।
विवेके सदा सस्वरूपी भरावे ।।
फुकाचे मुखी बोलता काय वेचे ।
दिसेंदीस अभ्यंतरी गर्व साचे ।
क्रियेवीण वाचाळता व्यर्थ आहे ।
विचारे तुझा तूंचि शोधूनि पाहे ।।
देहे त्यागिता कीर्ति मागे उरावी ।
मना सज्जना हेचि क्रीया धरावी ।
मना चंदनाचे परि त्वा झिजावे ।
परी अंतरी सज्जना नीववावे ।।
मना सांग पा रावणा काय झाले ।
अकस्मात ते राज्य सर्वे बुडाले ।
म्हणोनी कुडी वासना सांडि वेगी ।
बळे लागला काळ हा पाठिलागी ।।
मना पाहता सत्य हे मृत्युभूमी ।
जिता बोलती सर्वही जीव मी मी ।
चिरंजीव हे सर्वही मानिताती ।
अकस्मात सोडूनिया सर्व जाती ॥
मना मानव व्यर्थ चिंता बहाते ।
अकस्मात होणार होऊनि जाते ।
घडे भोगणे सर्वही कर्मयोगे ।
मतीमंद ते खेद मानी वियोगे ।।
मना राघवेवीण आशा नको रे ।
मना मानवाची नको कीर्ती तू रे ।
जया वर्णिती वेदशास्त्रे पुराणे ।
जया वर्णिता सर्वही श्लाघ्यवाणे ।।
मना वीट मानू नको बोलण्याचा ।
पुढे मागुता राम जोडेल कैसा ।
सुखाची घडी लोटता दुःख आहे ।
पुढे सर्व जाईल काही न राहे ।।
दीनानाथ हा राम कोदंडधारी ।
पुढे देखता काळ पोटी थरारी ।
जनी वाक्य नेमस्त हे सत्य मानी ।
नुपेक्षी कदा राम दासाभिमानी ।।
सदा रामनामे वदा पूर्ण कामे ।
कदा बाधिजेना पदा नित्य नेमे ।
मदालस्य हा सर्व सोडोनि द्यावा ।
प्रभाते मनी राम चिंतीत जावा ।।
जगी धन्य तो रामसूखे निवाला ।
कथा ऐकता सर्व तल्लीन झाला ।
देहेभावना रामबोधे उडाली ।
मनोभावना रामरूपी बुडाली ।।